WhatsApp vs. Signal: Loopt onze privacy echt gevaar?

WhatsApp

We WhatsAppen wat af in Nederland. Maar liefst 13,4 miljoen Nederlanders gebruiken de berichtendienst, zo blijkt uit het Nationale Social Media Onderzoek 2024. Daarmee is het de meest gebruikte app van het land. Toch groeit bij steeds meer mensen het ongemak over WhatsApp, en dan vooral over de koers die moederbedrijf Meta is ingeslagen. WhatsApp is sinds 2014 eigendom van Meta, het bedrijf van Mark Zuckerberg waar ook Facebook en Instagram onder vallen. Meta behoort daarmee tot de grootste techgiganten ter wereld en verzamelt ongekend veel data van zijn gebruikers. Hoewel de berichten die je via WhatsApp verstuurt veilig zijn dankzij end-to-end- encryptie, wordt er nog steeds metadata verzameld. Ze kunnen dus niet zien wát je stuurt, maar wel naar wie, hoe vaak en wanneer. Deze informatie wordt opgeslagen en mogelijk gecombineerd met je Facebook- en Instagramgebruik. Je kan je voorstellen: dat is waardevolle data die Meta kan verkopen aan adverteerders.

Goud waard

Die data is daarmee goud waard. Lotje Beek, beleidsadviseur bij privacyorganisatie Bits of Freedom, legt uit waarom dit zo’n groot probleem is: “WhatsApp kan metadata combineren met alle andere gegevens die Meta verzamelt, zoals je Facebook- en Instagramgebruik. Hierdoor kunnen ze een extreem nauwkeurig profiel van jou opbouwen. Dat profiel gebruiken adverteerders op hun beurt om jou reclame voor te schotelen die het beste bij jou past. En zelfs als ze beweren dit niet voor advertentiedoeleinden te gebruiken, zoals WhatsApp doet, kunnen we dat niet controleren. Alleen al het feit dát ze deze data hebben, is een groot risico. Het gevaar is dat je privacy minder goed is beschermd.” Die metadata maakt dus gerichte advertenties mogelijk waardoor wij nog sneller dat ene paar hakken of die tas kopen, maar de macht van Meta reikt verder. Door het enorme marktaandeel van WhatsApp, Facebook en Instagram samen heeft Meta grip op hoe we communiceren, welke content we zien en welke politieke ideeën ons worden voorgeschoteld.

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

"Alleen al het feit dat WhatsApp bepaalde metadata van je heeft, is een groot risico"

Tegenbeweging

Met het groeiende wantrouwen tegen dit soort Big Tech-bedrijven, is er een tegenbeweging ontstaan, met Signal als hét privacyvriendelijke alternatief voor WhatsApp. Inmiddels hebben meer dan een miljoen Nederlanders de app gedownload. Afgelopen 1 maart werd in ons land zelfs omgedoopt tot nationale overstap-dag. Ook wereldwijd groeit het platform razendsnel. Op het eerste gezicht lijken WhatsApp en Signal op elkaar: beide apps hebben groepschats, audiogesprekken en zelfs stickers. Maar waar WhatsApp onderdeel is van een miljardenbedrijf dat geld verdient aan advertenties en data, werkt Signal als een onafhankelijke stichting zonder winstoogmerk. De app wordt gefinancierd door donaties en verzamelt nauwelijks gebruikersinformatie. Niet alleen de inhoud van berichten is versleuteld, maar ook de profielgegevens zijn beschermd. Dit maakt het vrijwel onmogelijk om persoonlijke data te koppelen aan een individu.

Het is dan ook niet verrassend dat privacy experts, zoals journalist Glenn Greenwald (bekend van de onthullingen over massaspionage door overheden) en klokkenluider Edward Snowden, Signal actief aanbevelen als berichtenapp. De oprichters van Signal zijn Brian Acton en Moxie Marlinspike, die de app begonnen als reactie op de overname van WhatsApp door Meta. De naam Acton klinkt je misschien bekend in de oren. Brian Acton was een van de medeoprichters van WhatsApp. Hij stapte in 2017 op bij het bedrijf omdat hij zich niet kon vinden in de plannen van Zuckerberg om WhatsApp-gebruikersdata te monetariseren. Een jaar later, in 2018, stopte hij vervolgens vijftig miljoen dollar in Signal om een écht privacyvriendelijk alternatief te creëren.

Steun aan Trump

Privacyzorgen zijn, zoals eerdergenoemd, niet de enige reden waarom mensen zich massaal van Big Tech-bedrijven en Whatsapp afkeren. De politieke invloed van tech-giganten speelt ook een rol. De recente herverkiezing van Donald Trump laat maar weer eens zien hoe nauw Big Tech en de Amerikaanse politiek verweven zijn. Elon Musk (X) en Mark Zuckerberg (Meta) hebben hun steun voor Trump niet onder stoelen of banken gestoken. Ze stonden tijdens zijn inauguratie letterlijk achter hem. Zuckerberg stopte in aanloop naar de verkiezingen van Trump de samenwerking met onafhankelijke fact checkers en versoepelde de richtlijnen voor haatzaaiende content, terwijl Musk X steeds meer laat uitgroeien tot een vrijplaats voor complot-theorieën en extreemrechtse propaganda.

Hun invloed op wat wij zien, lezen en geloven, is daarmee groter dan ooit. Big Tech bepaalt welke informatie we consumeren, welke politieke ideeën worden gepusht en hoe verkiezingen worden beïnvloed. “Het is niet ondenkbaar dat ook WhatsApp ooit een beleid doorvoert dat politiek handig is. Daarnaast kan metadata ook door de autoriteiten, zoals Trump, worden gevorderd in het belang van bijvoorbeeld de nationale veiligheid. Doordat WhatsApp meer metadata verzamelt dan Signal, is dat risicovoller”, legt Beek uit. Veerle Ketelaers van BNNVARA-nieuwsplatform De Marker ziet hier een patroon in: “Mensen voelen zich machteloos over de politieke ontwikkelingen in de VS, maar ze kunnen wél zelf bepalen welke apps ze gebruiken. Door WhatsApp in te ruilen voor Signal maken ze een statement: wij willen geen onderdeel zijn van de macht van Big Tech.”

"WhatsApp inruilen voor Signal is een statement: wij willen geen onderdeel zijn van de macht van Big Tech"

Overstappen

De realiteit is dat overstappen naar Signal makkelijker gezegd dan gedaan is. WhatsApp is diepgeworteld in ons dagelijks leven. Van familie-groepsapps tot werkcommunicatie: we zijn continu aan het appen. Signal heeft inmiddels een miljoen Nederlandse gebruikers, maar dat is nog steeds slechts een fractie van de 13,4 miljoen WhatsApp-gebruikers. Ketelaers herkent het dilemma: “Mensen downloaden Signal, maar blijven toch op WhatsApp, omdat hun omgeving nog niet is overgestapt.” Toch ziet ze dat sommige bedrijven wél al actie ondernemen. “BNNVARA heeft alle werknemers gevraagd om werk gerelateerde gesprekken te verplaatsen naar Signal. Dat geeft aan hoe serieus bedrijven dit nemen en hoe groot de zorgen over WhatsApp inmiddels zijn.”

Toch blijft de afhankelijkheid van Big Tech een groot vraagstuk. Meta, Google, Amazon en X hebben een bijna-monopolie op onze digitale wereld. Alternatieven zoals Bluesky en Mastodon (voor X) en Pixelfed (voor Instagram) winnen terrein, maar missen de gebruiksvriendelijkheid en de massale adoptie. Beek benadrukt dat het niet alles of niets is. “Je hoeft WhatsApp niet meteen te verwijderen. Elk gesprek dat je naar Signal verplaatst, is een stap in de goede richting. Daarmee verstrek je ze al minder data.” Maar alleen overstappen naar Signal is niet dé oplossing. “Als we met z’n allen WhatsApp inruilen voor Signal en er weer één dominante app ontstaat, hebben we hetzelfde probleem in een ander jasje. Daarom is interoperabiliteit zo belangrijk.” Interoperabiliteit betekent dat verschillende berichtenapps met elkaar kunnen communiceren, net zoals e-mail dat kan. “Bij e-mail maakt het niet uit of je Gmail, Hotmail of Yahoo gebruikt – je kunt elkaar gewoon berichten sturen. Dat zou voor chatapps ook zo moeten zijn. In de EU wordt hier al aan gewerkt, maar dat duurt lang en Big Tech verzet zich hevig.”

WhatsApp laat van zich horen

Nu Signal in Nederland aan populariteit wint, is WhatsApp een tegenoffensief begonnen om gebruikers te behouden, én gerust te stellen. In maart kregen gebruikers een appje met de boodschap: ‘Jouw privacy is onze prioriteit, daarom worden jouw persoonlijke berichten automatisch end-to-end versleuteld’. “De inhoud klopt – WhatsApp maakt inderdaad gebruik van end-to-end-encryptie”, legt Lotje Beek uit. “Maar het gaat om de metadata. Dat verzamelen ze meer dan Signal. Het is een interessante ontwikkeling. Voelt de app zich aangevallen? Het onderschrijft vooral de beweging van mensen die privacy belangrijk vinden en Big Tech (en hun bazen) de rug willen toekeren.”