Waarom we blijven kijken naar reality-tv - en er (stiekem) nog van genieten ook

Het is 18.00 uur als ik na een lange werkdag thuiskom. Mijn huisgenoot binget op de bank het laatste seizoen van Married at First Sight Australia. Ik heb nog nooit een aflevering gezien, maar ik besluit een stukje mee te kijken. Ze is al halverwege het seizoen en ik heb geen idee wie de deelnemers zijn, dus ik verwacht niet dat ik lang blijf hangen. Pas om 22.00 uur, vier uur verder, zetten we de televisie uit. Na iedere aflevering beloven we elkaar dat dit écht de laatste is, maar de cliffhangers houden ons in een wurggreep. We moeten weten of dit koppel het groepsdiner heeft overleefd en of een deelnemer écht het experiment verlaat.

Ik geef het maar meteen toe: ik ben een sucker voor reality-tv. Dat begon als tiener met programma’s als The Hills en Jersey Shore – ik heb zelfs een keer Snooki nagejaagd op een vliegveld in New York. Nu, op mijn dertigste, is die liefde nog springlevend. Sterker nog, ik heb met vrienden een reality-tv-kijkclub. Wekelijks spreken we af om programma’s die op dat moment populair zijn, van The Bachelor tot Proppers op Mallorca, te bespreken. We volgen de populaire series op de voet en praten er ook nog eens véél over.

Van bondjes tot catfights

Hoewel reality-tv misschien iets lijkt van de laatste tijd, vond het zijn oorsprong al in de jaren veertig met Candid Camera, een Amerikaanse realityserie met verborgen camera’s. Toch werd reality-tv pas echt een wereldwijde sensatie in de vroege jaren 2000, dankzij het (Nederlandse!) programma Big Brother. Anno 2024 is de lijst met realityprogramma’s eindeloos en is het genre niet meer weg te denken. Maar wat definieert reality-tv nou eigenlijk? Bitchfights in Real Housewives of Amsterdam staan haaks op de kneuterige romance van Suzanne en Robert-Jan in Schotland in B&B Vol Liefde. Toch vallen ze allemaal onder dezelfde noemer.

Volgens Wikipedia is een realityserie een televisieprogramma waarin niet geacteerd wordt en waarin de kijker de ‘realiteit’ volgt. Reality-tv-psycholoog Geert Nagel Joseph omschrijft het als ‘een programma over de gewone mens in een abnormale situatie, waar een camera opgezet wordt’. Hij benadrukt dat reality-tv enorm divers is: “Het ene programma is absoluut het andere niet.” Nagel Joseph werkt al bijna tien jaar achter de schermen van verschillende Nederlandse realityprogramma’s, zoals Kamp van Koningsbrugge en De Verraders, waar hij zich bezighoudt met het mentale welzijn van de deelnemers. Hij weet precies waarom we zo verslingerd zijn aan reality-tv en waarom we geen genoeg kunnen krijgen van de bondjes in Expeditie Robinson of de ruzies in Echte Meisjes in de Jungle.

“Het heeft te maken met de sociale vergelijkingstheorie. We vergelijken onszelf onbewust graag met anderen om ons beter te voelen. Dat doen we in het dagelijks leven met onze collega’s of op het terras, maar ook bij reality-tv. Daarom geven we ook zo graag commentaar op deelnemers: het geeft ons simpelweg een beter gevoel over onszelf. Als het dat niet deed, zouden we het ook niet kijken.” Ook groepsdruk speelt volgens hem een rol. “Veel mensen beginnen aan een serie omdat ze erover horen op werk of bij vrienden. Niemand wil achterblijven in gesprekken bij de koffieautomaat. Platforms als Videoland zien ook echt dat kijkers vaak halverwege een seizoen aanhaken, puur door de buzz rondom een programma.”

Soort verraad

We blijven inderdaad naar reality-tv kijken, massaal zelfs. Wie is de Mol? was in 2023 het best bekeken programma. Kris Kromhout is één van die reality-tv fans. Wekelijks kijkt ze minstens vijf uur, het liefst naar shows van het Amerikaanse netwerk Bravo, in Nederland te zien via streamingdienst Peacock. “Van Below Deck tot Real Housewives en Vanderpump Rules: ik kan niet zonder. Wat voor mijn vriend zijn favoriete voetbalclub is, zijn deze series voor mij. Ik volg de deelnemers ook allemaal via Instagram om op de hoogte te blijven van hun leven – en de drama. Als er iets gebeurt, een relatie die uitgaat, stuur ik dat meteen door naar vriendinnen. Het is gewoon lekker om over andermans problemen te oordelen. En problemen hebben ze véél. Daardoor lijkt mijn eigen leven een stuk relaxter.”

Ook Sabine Beeck is groot fan. Ze kijkt samen haar vriend voornamelijk naar datingprogramma’s. “Hoe ongemakkelijker de deelnemers zich voelen, hoe beter. We zijn vaak helemaal invested in de keuzes van de deelnemers en kunnen uren discussiëren over hoe zij bepaalde dingen aanpakken. Vermakelijk, maar het leidt ook tot diepere gesprekken over onze eigen relatie.” Het stel heeft één strenge regel: ze mogen nooit verder kijken zonder de ander. “Dat heb ik één keer gedaan en daar voelde ik me echt schuldig over. Het voelt toch als een soort verraad. Maar doordat we alleen kijken als we samen zijn, moeten we nu, in oktober, nog de laatste paar afleveringen van B&B Vol Liefde kijken. We moeten ook nog verder met MAFS, maar we willen ook beginnen aan het nieuwe seizoen van Love is Blind. Mensen vergeten soms hoeveel tijd er in zit als je alles bij wil houden. ”

Ultiem genieten

Martien Meiland was geen Bekende Nederlander geworden als hij niet met zijn gezin had meegedaan aan Ik Vertrek. Kim Kardashian zou nooit 1,8 miljard dollar hebben verdiend als ze haar leven niet deelde in Keeping Up With The Kardashians. En niemand zou weten wie Andrew Tate is (al was dat misschien beter), als hij niet had meegedaan aan de Britse versie van Big Brother. Reality kan een enorme impact hebben op het leven van de deelnemer. Positief, maar ook negatief. Nagel Joseph legt uit: “De impact op deelnemers wordt vaak onderschat. Als leek kun je je nooit voorstellen wat je te wachten staat. Ze staan onder enorme druk en dat kan zelfs na de opnames doorwerken. Dat wordt vaak te makkelijk afgedaan met: ‘Dat hoort erbij’ of ‘ze hebben er zelf voor gekozen’. Maar als het misgaat, kan de schade groot zijn. Daarom is het goed dat steeds meer programma’s kiezen voor professionele begeleiding.”

Hoewel reality-tv nog weleens wordt afgeschilderd als ‘hersenloos’ of trash tv, kijkt volgens de reality-tv-psycholoog vrijwel iedereen ernaar. “Er is geen mens in Nederland die nog nooit een realityprogramma heeft gezien”, zegt Nagel Joseph. “Dat zeg ik misschien zwart-wit, maar dat is echt zo. Er is ook niemand die het niét leuk vindt om te kijken: iedereen vindt het – al is het stiekem – interessant. Zo diep geworteld zit het in ons om onszelf te vergelijken met anderen. Dat maakt het kijkerspubliek heel breed: van studenten die het met vrienden kijken, tot gezinnen die met het bord op schoot genieten van de drama.”

Gekonkel en gedoe

Dat reality-tv geen leeftijdsgrenzen kent, bewijst Ria Hessels. Ze is tachtig en kijkt elke avond. “Behalve als ik bij mijn kinderen ga eten of van huis ben om te kaarten. Maar ik kijk alles terug.” Zo heeft ze elke dag genoeg te kijken. Dat begint om 19.30 uur met Bondgenoten, gevolgd door Een Eigen Huis of Expeditie Robinson, afhankelijk van wat ze nog niet heeft gezien. “Al dat gekonkel en gedoe van die jonge lui vind ik heerlijk om te zien. Gedoe bij anderen is nou eenmaal leuk. Zelfs mijn schoonzoon kijkt ook, al zal hij dat nooit toegeven. Maar als ik hem naar een fragment vraag, heeft hij het altijd gezien.”

Dus of je nu fan bent van ongemakkelijke dates of vooral van heftige eilanddrama’s, één ding is zeker: reality-tv blijft een genre waar we massaal voor vallen. Of dat erg is? Volgens reality-tv-psycholoog Nagel Joseph is het antwoord duidelijk: nee. Sterker nog, het is normaal en volkomen logisch. Dat we onszelf graag met anderen vergelijken zit in onze natuur – wie zijn wij om daar tegen in te gaan. Zo, kun jij deze winter gewoon weer schaamteloos Winter Vol Liefde bingen.