Ineens stond Instagram er vol mee: zwart-witselfies met hashtags als #challengeaccepted en #womenempowerment. Waarom lopen we massaal achter dergelijke Insta-hypes aan? En heeft dat überhaupt zin?
Zwart-wit-challenge
Zoals wel vaker op Instagram ontstond ook de zwart-wit-challenge eind juli ogenschijnlijk uit het niets. We zagen sterren in binnen- en buitenland massaal glamoreus zwart-witfoto’s van zichzelf posten en werden aangemoedigd om hetzelfde te doen. Met natuurlijk een reeks empowering hashtags erbij om te laten zien dat we elkaar als vrouwen toch echt steunen. Waarom we hier allemaal aan meedoen? Bestaat er zoiets als socialemediadruk? Psycholoog Evie Daniels: “We zijn van nature sterk geneigd om anderen te imiteren, zeker als we dat gedrag als positief zien. Dat doen we in het dagelijks leven vaak onbewust, zoals meelachen met anderen, vriendelijk terugkijken of met z’n allen bij dezelfde deur gaan staan als de trein het perron nadert. Op social media komt daar nog bij dat dit gedrag actief wordt bekrachtigd door likes en reacties. We zijn niet graag een uitzondering, dus doen we makkelijk mee met dit soort populaire hypes. Het voelt heel fijn om ergens bij te horen, ook dat zit in onze natuur.”
Real life: ‘De samenleving zou eens moeten ophouden met wegkijken van het probleem’
Allesbehalve onschuldig
Grote vraag is: vinden we het echt zo belangrijk om via een Instagram aandacht te vragen voor maatschappelijke misstanden of is het vooral een vorm van ijdelheid? Reacties als ‘mooie vrouw’ en ‘knapperd’ zijn immers gegarandeerd onder een dergelijke foto. Evie: “Ik denk dat het een combinatie van beide is. Social media zijn een mooi middel om relevante onderwerpen onder de aandacht te brengen. Je kunt er onwijs veel mensen mee bereiken, en zeker ook de jongere doelgroep die dit soort berichten anders misschien zou ontgaan. Maar uiteindelijk willen we dan toch mooi op die foto staan. Niks mis mee, belangrijker is dat het veel mensen bereikt en aan het denken zet.” Al snel bleek dat de bewuste challenge helemaal niet ‘zomaar’ uit de lucht kwam vallen. De hashtags hebben van oorsprong een nogal beladen en allesbehalve onschuldige boodschap, die is ontstaan na de zoveelste vrouwenmoord in Turkije.
De 27-jarige Pinar Gültekin werd gewurgd door haar ex-vriend, in brand gestoken en in een olievat gestopt. Een vreselijk verhaal, waarvoor vrouwenorganisaties in dat land aandacht proberen te vragen, onder andere via Instagram. De challenge is daarnaast een proteststem tegen het besluit van de Turkse regering om zich terug te trekken uit het Verdrag van Istanbul, dat eisen stelt aan de aanpak van agressie en huiselijk geweld tegen vrouwen. Een belangrijk doel om te steunen, maar veel vrouwen hadden geen idee wat ze daadwerkelijk plaatsten, en dat schuurt. Een groot kritiekpunt was dan ook dat de ijdele zwart-witselfies totaal los staan van de originele politieke insteek. Zeg eens eerlijk: heb jij opgezocht wat het echt betekende? “Social media kent ook een keerzijde: de vluchtigheid”, legt Evie uit. “Echt even stilstaan bij een bericht, informatie opzoeken, kritisch nadenken… dat lijkt steeds minder te gebeuren.”
Effect van korte duur
Grote vraag is ook wat het effect op de langere termijn is. Evie: “Sociale media zijn een enorm krachtige manier om de stem van een groep die niet gehoord wordt naar voren te laten komen. Samen sta je sterk. Of het een blijvend effect kan sorteren, is echter de vraag. Sociale media werken zo snel en vluchtig, dat het effect vaak van korte duur is. Je ziet die eenmalige challenges of hashtags heel snel weer wegzakken. Om écht doordrongen te raken van belangrijke boodschappen, gedrag te veranderen, of om overtuigingen te veranderen, is veel herhaling over langere tijd nodig. Maar je moet ergens beginnen, en we kunnen er steeds minder omheen.” Dat die challenge-posts vaak oppervlakkig zijn en weinig te maken hebben met de originele maatschappelijke issues, hebben we al eerder gezien. Nog niet zo lang geleden postten we met z’n allen massaal een symbolisch zwart vierkant op Instagram om aandacht te vragen voor de Black Lives Matter-beweging. Ongetwijfeld met de beste bedoelingen, maar de originele boodschap ging heel snel verloren.
Vermoord
Toch weten sommigen deze hypes ook om te zetten in iets positiefs. Zo postte model en influencer Jessie Jazz Vuijk (nadat ze in eerste instantie in alle onschuld meedeed) alsnog een in memoriam foto van Pinar Gültekin. Ze kaartte het probleem van femicide aan en plaatste een link van een opvanghuis voor vrouwen om geld aan te doneren. Ook Halina Reijn en Carice van Houten plaatsten een post met uitleg over de werkelijke betekenis van de zwart-witfoto. Actrice Katja Herbers postte geen foto van zichzelf, maar eentje van Pinar, met uitleg over de ernst van de situatie in Turkije: in 2019 werden zo’n 474 vrouwen vermoord in Turkije, meestal door partners of familieleden. Inmiddels is er door alle commotie alsnog veel meer bewustwording ontstaan en hebben de selfies dus tóch nog nut gehad. Evie: “Als we op zoek blijven gaan naar elkaars achtergrond, óók op social media, ontstaat er vanzelf meer bewustwording. Maar de stap van bewustwording naar gedragsverandering en actie is voor veel mensen groot. Hoe groot de hype ook is.”
Bron: Hulya Kilicaslan | Beeld: iStock
